Çocuklukta Duygular ve Ailenin Rolü
Günlük yaşamımızda birçok duyguyu aynı gün içerisinde yaşarız. Ortama uygun olarak duygularımızı ifade etmeye çalışır ve duygularımızla başa çıkma sürecinde bazı zorluklar ile karşılaşırız. Bizler gibi çocuklar da duygularını anlamlandırmak ve ifade etmek isterler. Onların duygularını anlamak konusunda duygusal gelişimlerinin ne şekilde ilerleyeceğini bilmek, onlara rehberlik etmemizi sağlayacaktır. Pek çok araştırma, küçük yaşlardan itibaren çocuklara duygusal zeka konusunda net ve açık bir eğitim vermenin ne kadar etkili olduğunu doğruluyor. Erken çocukluk dönemindeki olumlu sosyal davranışlarla, gelecekteki akademik başarı ve zihinsel sağlık arasında güçlü bir bağ bulunuyor. Diğer bir deyişle, çocuklar kendilerini sakinleştirmeyi, duygularını ifade etmek için kelimeleri kullanmayı ve başkalarına karşı nazik ve iyi davranmayı öğrendiklerinde, gelecekteki başarılarının ve ruhsal sağlıklarının da temellerini atıyorlar.
“Eğer elinizde duygusal becerileriniz yoksa, eğer sizi strese sokan duygularınızı yönetemiyorsanız, eğer empatiden yoksunsanız ve etkili ilişkiler kuramıyorsanız, o zaman ne kadar zeki olursanız olun hayatta çok da ileri gidemezsiniz.” Psk.Daniel Golema
Çocukların en temel duygularını öfke, üzüntü, korku ve mutluluk oluşturur. Büyümeyle birlikte sevgi, kıskançlık, utanma, şaşkınlık, tiksinme gibi duygular da ortaya çıkmaya başlar. Pek çok duyguyu aynı anda yaşayabilen çocukların ne hissettiklerini daha rahat ifade edebilmeleri için duyguları tanıyor olmaları önemli etkendir. Çünkü kendi duygularını ifade edebilen çocuk, empati kurma yeteneğine sahip olurken büyümenin de etkisiyle kendi duygularını yönetmeye başlar. Duygularını yönetirken böylece öfke anlarında oluşabilecek olumsuz durumları da kontrol altına almayı başarır. Tüm bu hissettikleri duyguları gün yüzüne çıkarabilmelerinde ise ailenin önemli bir payı bulunur. Okullarda bu konuda yapılacak çalışmaların yanı sıra, anne ve babaların da çocuklarıyla henüz anne karnındayken bile duygular hakkında konuşabilmesi önemlidir Toplumumuzda yetişkinler bile bunu çok iyi başaramazken, bırakın üzüntüsünü ve kızgınlığını, sevgisini bile uygun şekilde anlatamazken “Çocuklar anlar mı ki?”, “Çocuklar bunu nasıl yapacak?” diye soranlar oluyor. Ancak duygular hakkında konuşulduğunu duyarak ve duygusal ipuçlarına dikkat ederek büyüyen çocuklarda bu beceri oldukça doğal gelişiyor.
Kızdığında kapıyı çarpıp çıkmak, bağırmak, şiddet kullanmak ya da küsmek yerine duygusunu konuşarak ifade eden anne ve baba ile büyüyen çocuk, o duyguları yaşadığında kendisi de konuşma yöntemine başvuruyor. Hatta başka bir ortamda farklı şekilde davranıldığını gördüğünde “Anne, biliyor musun arkadaşım Mert kızdığında bunu sözcükleriyle anlatmakta zorlanıyor, arkadaşlarımıza vuruyor.” diyerek geliyor. Dolayısıyla çocukların genel olarak tüm diğer canlıların yaşam hakkına saygı duyması için ilk adım, başkalarının duygu durumlarına dair ipuçlarını yakalayıp, insanları anlaması ve kendi duygularını da karşısındakine ifade edebilmesi çok büyük önem taşıyor.
Çocuklarınızla Yapabileceğiniz Duygu Çalışmaları
Her şeyden önce siz çocuğunuza yaşadığınız duyguları ve bu duyguların sizin üzerinizdeki etkilerini kelimelerle ifade etme konusunda yardımcı olun.
- “Bugün çok mutluyum, anneannenlerin geleceği haberini aldığıma sevindim. Onları bir süredir görmediğim için çok özlemiştim.
- “Bugün biraz kızgınım, arkadaşımın şu davranışı beni hayal kırıklığına uğrattı, o yüzden yüzüm gülmüyor, kaşlarım çatık olabilir. Bu meseleyi arkadaşımla konuşursam daha rahat hissedeceğim.”
- “Dün gece bir kabus gördüm. Sahilde seni yanımda göremeyince kaybolduğunu düşünüp korktum.”
- “Benim sana hatırlatmama gerek duymadan yemekten sonra dişlerini fırçalaman çok hoşuma gidiyor, seviniyorum, “Benim oğlum büyümüş.” diye düşünüp gururlanıyorum”
- “Ben telefonla konuşurken, bana seslendiğinde arkadaşımın ne dediğini anlayamıyorum, iki tarafta ne olduğunu anlamaya çalışırken yoruluyorum ve kızıyorum.” gibi davranışların etkileri konusunda konuştuğunuzda, çocuğunuz da böyle durumlarla karşılaştığında bağırmak, vurmak, susmak, küsmek yerine yaşadıklarını ifade etmeye başlayacaktır.
Sosyal ortamlarda, çocukların duygularını uygun şekilde ifade etmelerini öğrenmelerinde yol gösterici olun.
- “Üzgün olduğunu görüyorum. (Çocuğunuz ne olduğunu bilmediğini söylüyor.) Okulda olan bir şey seni üzmüş ama ne olduğunu bilemiyorsun? Bu sana kötü hissettiriyor.” (Onun size anlatmasına fırsat verin.)
- “Arkadaşının elinden oyuncağı almasına kızdığını biliyorum. Evet kızmakta haklısın, senden izin istemesi gerekirdi. Ama ona bunun için vurduğunda canı çok acıdı ve üzüldü. Kimsenin canını acıtmaya hakkımız yok. Ona vurmak yerine oyuncağı vermesi için ona ne diyebilirdin?”
- “Oyuncak ayını evde unuttuğumuz için üzgün olduğunu biliyorum. Evet, onu çok seviyorsun ve tatile onu da götürmek istiyordun. O, en sevdiğin oyuncağın ve onunla oynamak çok hoşuna gidiyor. Evde kaldığı için çok üzgünsün.”
- “Arkadaşını gördüğün için çok sevindiğini görebiliyorum. Birlikte koşmak, oynamak çok eğlenceli galiba. Heyecanlandığınızın farkındayım.”
- “Parkta düştüğünde utandığını düşündüm, yüzün asıldı, biraz da kızardı, çocukların yanından uzaklaşmak istedin. Bazen benim de bazı şeyleri istediğim gibi yapamadığım oluyor. Bu önce biraz beni utandırabiliyor. Ama sonra tekrar tekrar denediğimde yapabildiğimi fark ettim, biliyor musun?”
Çocuklarınızla Yapabileceğiniz Duygu Çalışmaları
Duygular hakkında konuşmak çocukların kendi duygularını anlamasına yardımcı olur. Bunu kendi hayatınız ya da farklı örnekler üzerinden sorular sorarak konuşabilirsiniz. Örneğin bir kitap ya da film kahramanının yaşadıkları ile ilgili şu soruları yöneltebilirsiniz:
- Burada ne oldu?
- Buradaki kişiler ne istiyor sence? Niyetleri ne olabilir?
- Sence nasıl hissediyor olabilirler?
- Böyle hissetmelerinin nedeni ne?
- Bu kişi sevindiğinde/üzüldüğünde/kızdığında/korktuğunda ne yapıyor?
- Böyle davrandıklarında ne oluyor? Diğerleri ne hissediyor?
- Kendini ve duygularını daha farklı şekilde nasıl ifade edebilirdi?
Birlikte gazete ve dergilerden insan resimleri kesin ve bu kişilerin yüz ifadeleri ile nasıl hissedecekleri hakkında konuşun.
- Bu resimlerden hikayeler uydurun, uydurmasını isteyin.
